Felsefe derslerinden hatırlayacağınız, toplumda tüm durumların değerlendirilmesinin yapılması için farklı ilkeleri benimseyen birçok yaklaşım türü bulunmaktadır. Bu yaklaşım türlerinden yola çıkılarak Bilişim Etiği alanında da farklı yaklaşımlar oluşturulmuştur. Bilişim etiği – kuramlar konusunda bu yaklaşımlar ve bazı temel kavramların açıklaması yapılmaktadır.
Deskriptif (Tanımlayıcı) Önermeler
Durumun şu anda ne olduğunu söyleyen önermelere deskriptif önermeler denir. Örneğin;
Bardağın yarısı dolu.
Çoğu bilgisayar kullanıcısı lisanssız ürün kullanmakta.
Çoğu ebeveyn çocuklarının bilgisayarda oyun oynamasından hoşnut değil.
Şeklindeki önermeler deskriptif önermelerdir.
Normatif Önermeler
Şu anki durumun aslında nasıl olması gerektiğini söyleyen önermelerdir.
Bilgisayar kullanıcıları lisansız ürün kullanmamalı.
Kitaplardan alınan vergiler daha az olmalı.
Öğretmenler ders anlatabilme konusunda daha yetenekli olmalı.
Şeklindeki önermeler normatif önermelerdir.
Ahlak Sistemi
Her toplumun kendine özgü değer yargılarından oluşan davranış kuralları bütünüdür. Davranış kuralları bireysel ve toplumsal olarak şekillenebilir. Bunların değerlendirilmesi toplumsal yarar göz önüne alınarak yapılır.
Ahlak sistemi açıktır herkes ne olduğunu bilir, resmi temelli yoktur, yanlış bir şey yapıldığında bunu yargılayan bir kurum yoktur, akıl yürütülerek bulunabilir ve herkes ahlak kuralları karşısında eşittir, kurallar tarafsızdır. (bizim toplumumuzda böyle midir tartışılır.)
Ahlak kurallarının oluşturulması farklı temellere dayanabilir;
Temel değerler göz önüne alınarak ; özünde iyi olması ve araç olarak iyi olmasına bakılarak kurallar oluşturulabilir.
Ahlak ilkeleri göz önüne alınarak; din, hukuk ve felsefe temellerine göre kurallar oluşturulur.
Felsefe Metodolojisi
Diyalektik : Çelişmelerle ilerleyen -> Tez / antitez / sentez
Tez = bardağın yarısı boş
Antitez = bardağın yarısı dolu
Sentez = bardağı oluşturan hacmin yarısı su ile, diğer yarısı ise hava ile dolu.
Tartışma Yanılgıları
Felsefeciler her konuda ortak bir çözüme ulaşamıyorlar, felsefenin temeli öznel olduğu için bunun beklenmesi de pek mantıklı değildir zaten. Bu sebeple çoğu konuda farklı yaklaşımlar ortaya çıkıyor.
Kültürel Relativizm
Ahlaki yargılar toplumdan topuma, bazen de aynı toplum içinde bile değişebilirler. Aslına bu kadar geniş bir yargıdansa farklı aileler arasında bile bunların farklılık gösterebileceğini söyleyebiliriz.
Örneğin iki toplum arasında bir davranışın doğruluğunu biri kabul ediyorken diğer kabul etmeyebilir, ama iki toplumda diğerinin yargılarının yanlış olduğunu söyleyemez çünkü durumlar değerlendirilirken ortam koşulları da göz önüne alınmalıdır. (bir kişi hakkında yorum yapılırken yetiştiği ortamın da göz önüne alınması gerektiği gibi.)
Faydacı Etik
Epikuros, Jeremy Bentham, John Stuart Mill faydacı etiğin temsilcileridir. Faydacı etiğe göre bir davranış etkilenenlerin çoğunu mutlu edecek ise doğrudur. Yani sonuca dayalı bir yaklaşımdır. (sonuç önceden bilinmiyor.)
-> İyi sonuç pratik başarı -> Pragmatizm (William James, J. Dewey temsilcileridir, doğruluğu ve gerçekliği tek taralı değerlendirilir ve yalnızca fayda açısından bakılır.)
Bu yaklaşım türü iyi sonucun adil dağılımıyla ilgilenmez. Örneğin toplumun bir kısmı köle olarak çalışıyor ve çoğunluk bundan memnun ise bu durum doğrudur, azınlığın mutlu olmaması bu yaklaşımda bir şey ifade etmez.
Kural Faydacılığı : Toplum olarak yapıldığında herkese fayda sağlaması esasına dayanır.
Eylem Faydacılığı : Bireysel eylemde daha çok kişiye fayda sağlaması esasına dayanır.
Normatif Etik
Kural koyucu etiktir. Ödev ahlakı olarak da bilinir. İyinin istenmesi bir ödevdir. Immanuel Kant temsilcisidir.
( http://www.felsefe.gen.tr/ahlak_felsefesi/immanuel_kant_ve_odev_ahlaki_felsefesi.asp )
Deontoloji : Bir mesleği uygularken uyulması gereken ahlaki değerleri ve etik kurallarını inceler. Örneğin bir savcı adil olmalıdır, bir esnaf dürüst olmalıdır, bir öğretmen sevecen olmalıdır.
Kesin Buyruk : Evrensel kural olabilecek kurallar (ahlaki yargılar)
-> Kimseyi bir amaca hizmet edecek bir araç olarak kullanma.
Toplumsal Sözleşme Kuramı
Temsilcisi Thomas Hobbes’dur. Sözleşmeye (yasalara) dayalıdır. Bunun için özgürlüğümüzün bir kısmını yetkili bir kuruma devrederiz. Bazı durumlarda yasaya aykırı olan davranışlar ahlak kurallarına aykırı olmayabilir.
Haklar -> Negatif haklar ; Engellenmemek
Pozitif haklar ; Desteklenmek
Erdem Etiği
İnsanın nasıl olması gerektiğine dayanır, birçok felsefeci kendi görüşünü ortaya koymuştur. Nasıl bir insan olmalıyım sorusuna cevap arar. Kişiliğe dayalıdır.
Daha fazla bilgi için → ek1
Bir yanıt yazın